بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: بهداشت جسم؛ جلسۀ 22
تاریخ سخنرانی: 1398/09/13
مکان سخنرانی: بیت آیت الله مهدوی

جایگاه قلب
یکی از اعضای بدن که شاید مهم‌ترین عضو بدن هم باشد، قلب است. در مورد قلب تعبیراتی در احادیث آمده که یک تعبیرش این است که پادشاه بدن قلب است. تشبیه کردن به اینکه پادشاه تمام مملکت را سیاست‌گذاری می‌کند، برنامه‌ریزی می‌کند و آنچه منفعت بر آن است را فراهم می‌کند و ضررها را دور می‌کند. می‌فرمایند قلب یک چنین سمتی برای بدن دارد و مملکت، اینجا، کل بدن محسوب می‌شود. امام هشتم(علیه‌السلام) روایتش را اینگونه از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل می‌کنند[1]: «أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَبْتَلِ الْبَدَنَ بِدَاءٍ حَتَّى جَعَلَ لَهُ دَوَاءً» فرمودند خدای متعال بدن را به هیچ بیماری گرفتار نمی‌کند مگر اینکه داروی آن را برایش قرار داده است. دردی نداریم که بدون دارو باشد. «یُعَالَجُ بِهِ» شخص می‌تواند با آن خودش را معالجه بکند. «وَ لِکُلِّ صِنْفٍ مِنَ الدَّاءِ صِنْفٌ مِنَ الدَّوَاءِ» هر صنف، هر دسته‌ای از بیماری‌ها یک دسته‌ای هم از دارو دارد. «وَ تَدْبِیرٌ وَ نَعْتٌ» برای معالجه چاره و اندیشه دارد. «وَ ذَلِکَ أَنَّ هَذِهِ الْأَجْسَامَ أُسِّسَتْ عَلَى مِثَالِ الْمُلْکِ‏» می‌فرمایند جسم‌های انسان‌ها خلقتش بر اساس یک سرزمین است. «فَمَلِکُ الْجَسَدِ هُوَ مَا فِی الْقَلْبِ» پادشاه این جسد قلب هر شخصی است. حدیث باز هم ادامه دارد که همین اندازه کافی است. قلب جایگاه حساسی دارد. پیامبر می‌فرمایند که قلب انسان یک گوشتی است؛ «إنَّ فی الرَّجُلِ مُضغَةً إذا صَحَّت صَحَّ لها سائرُ جَسَدِهِ» پارۀ گوشتی در بدن هر کسی است که هر وقت صحیح باشد، سالم باشد روی سایر بدن اثر می‌گذارد و همه را سالم می‌کند. «و إن سَقِمَت سَقِمَ لها سائرُ جَسَدِهِ»[2] وقتی هم که مریض شود او کل جسد را به مریضی می‌کشاند و آن قلب هرکسی است.
امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرمایند[3]: قلب هر کسی مثل دانۀ صنوبر است؛ «کَانَ الْقَلْبُ کَحَبِّ الصَّنَوْبَرِ» مثل دانۀ صنوبر است. «لِأَنَّهُ مُنَکَّسٌ» این قلب وارونه است، اگر برگردانیمش شبیه صنوبر است. «فَجُعِلَ‏ رَأْسُهُ دَقِیقاً لِیَدْخُلَ فِی الرِّئَةِ» سر قلب را خداوند باریک و آن را نزدیک ریۀ انسان قرار داده، به سمت ریه است. «فَیَتَرَوَّحَ عَنْهُ بِبَرْدِهَا» از ریه که انسان تنفس می‌کند قلب را خنک می‌کند. «لِئَلَّا یَشِیطَ الدِّمَاغُ بِحَرِّهِ» به خاطر اینکه مغز انسان از گرمای قلب نسوزد.
در چندین روایت داریم که در بدن انسان به تعداد روزهای سال قمری 360 رگ وجود دارد؛ «فِی ابْنِ آدَمَ ثَلَاثُمِائَةٍ وَ سِتُّونَ عِرْقاً»[4] 360 تا است و از این 360 تا دو تا 180 تا، می‌فرمایند 180 تایش متحرک است و 180 تایش ساکن است. اگر متحرک‌ها ساکن شوند انسان باقی نمی‌ماند، اگر ساکن‌ها متحرک شود باز انسان باقی نمی‌ماند. در یک روایت دیگر دارد که اگر برعکس شود انسان خوابش نمی‌برد.
و در چندین روایت دارد که پیامبر وقتی که صبح می‌شد : «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ کَثِیراً عَلَى کُلِّ حَالٍ» 360 بار صبح می‌گفتند، بعد عصر هم مجدداً 360 بار می‌گفتند[5].
خب این جایگاه قلب بود که حالا یک اشاره‌ای کردم. خداوند مرحوم آیت الله میرجهانی را رحمت بکند. ایشان فرمودند این بعد از آنکه نماز شفع را خواندید، قبل از اینکه نماز وتر را بخوانید 360 مرتبه بگویید: «یا حی یا قیوم، یا حی یاقیوم، یا حی یا قیوم». این را تکرار بکنید و هر نفسی که تمام می‌شود بگویید: «اللَّهُمَّ أَحْیِ قَلْبِی» خدایا قلب من را زنده کن. این 360 مرتبه را جمعاً می‌فرمودند این به تعداد رگ‌های بدن است. حالا در اینجا دارد که پیامبر صبح 360 بار می‌فرمودند «الحمد لله رب العالمین کثیراً علی کل حال».
اما برای قلب خدای متعال چه داروهایی گذاشته است؟
داروهای قلب:
1.سیب
داروهای متعددی است که یکی از آن‌ها سیب است. سیب برای قلب خیلی مفید است. سیب آثار بسیار دیگری هم دارد. یکی‌اش مربوط به آیت الله میرجهانی در کتاب حضرت فاطمه‌شان(سلام‌الله‌علیها) است که آنجا 20 تا فایده برای سیب ذکر می‌کنند. به تناسب این روایتی که دارد نطفۀ حضرت از سیب منعقد شد. روایتش از امام صادق(علیه‌السلام) است: «لَوْ یَعْلَمُ النَّاسُ مَا فِی التُّفَّاحِ مَا دَاوَوْا مَرْضَاهُمْ إِلَّا بِهِ‏»[6] اگر مردم می‌دانستند چه آثاری در سیب است بدون سیب هیچ مریضشان را معالجه نمی‌کردند؛ یعنی برای هر مریضی می‌گفتند: سیب. همیشه سیب برای تمام بیماری‌ها مفید است. «أَلَا وَ إِنَّهُ أَسْرَعُ شَیْ‏ءٍ مَنْفَعَةً لِلْفُؤَادِ» بدانید سریع‌ترین سود را سیب به قلب انسان می‌رساند؛ یعنی تا میل می‌کند اولین اثرش در قلب ظاهر می‌شود. «وَ إِنَّهُ نَضُوحُهُ‏» سیب شست و شوی قلب است. خود قلب هم چرکی می‌گیرد، گاهی رسوبات می‌گیرد که امروزه گاهی با فنرهایی که می‌زنند رگ‌ها را باز می‌کنند. رگ‌ها می‌گیرد، گاهی فنر می‌زنند. همین روش‌های جدید که می‌آید. آن‌وقت در روایت دارد که «نضوح» با صاد ضاد است. نضوح یعنی مایۀ شست وشوی قلب است. یکی از راهکارهای خوبی است که مفید برای قلب است.
2.انار
دوم از چیزهایی که باز برای قلب خیلی مفید است رمان است. رمان انار را می‌گویند و کیفیت خوردنش هم ناشتا است. امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «مَنْ أَکَلَ رُمَّانَةً عَلَى الرِّیقِ» ریق همان ناشتا را می‌گویند. حالا معانی دیگر هم دارد. اگر کسی انار را ناشتا میل بکند، کلمۀ رمانة را چون نکره آمده است به معنای یک دانه، این‌طوری حالا معنا می‌کنند: کسی که یک اناری را میل بکند. حالا در بعضی جاها دارد دو تا میل بکند، سه تا اثرش بیشتر است. اما همان یک دانه را اگر ناشتا میل بکند فرمودند: «أَنَارَتْ قَلْبَهُ أَرْبَعِینَ یَوْماً»[7] تا چهل روز قلبش را نورانی می‌کند.
3.سرکه
سومین چیزی که باز برای قلب مفید است، حالا مفید است نه اینکه انسان خیلی میل بکند. اندازه‌اش الآن صحبت نمی‌شود. سومینش سرکه است. سرکه هم از چیزهایی است که برای قلب مفید است. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «نِعْمَ الْإِدَامُ الْخَلُّ» می‌فرمایند سرکه خوب خورشتی است. بنابراین گاهی انسان می‌تواند نان خودش را با سرکه میل بکند. این خودش یک نوع خورشت است که به راحتی می‌تواند نان را میل بکند و آن سرکه اثر خودش را در درون او می‌گذارد. چند تا اثر را برایش بیان می‌کنند: «یَکْسِرُ الْمِرَّةَ» مره یعنی همان است که در فارسی زرداب می‌گوییم. زرداب را می‌شکند. «وَ یُطْفِئُ الصَّفْرَاءَ» صفرا را خاموش می‌کند. «وَ یُحْیِی الْقَلْبَ»[8] قلب را زنده می‌کند. حالا چون بحثمان راجع به قلب است عرضمان هم همین است که سرکه مؤثر در قلب است.
4.عدس
چهارم، عدس مفید برای قلب است. هم قلب ظاهری و هم روح انسان. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) فرمودند: «أَکْلُ الْعَدَسِ یُرِقُّ الْقَلْبَ وَ یُکْثِرُ الدَّمْعَةَ»[9] عدس قلب را نرم می‌کند و اشک را سرازیر می‌کند. یک داستانی هم نقل می‌کنند که یکی از انبیای بنی اسرائیل شکایت کرد به خدا که دلم سنگین و سخت شده، اشک ندارم. خدای متعال به او فرمود که عدس میل بکن. حالا این احادیث آمده و اینجا به مناسبت قلب عرض کردم.
5.بِه
پنجم از چیزهایی که برای قلب باز مفید است به، به هم فواید فراوانی دارد و در یک حدیث پیامبر فرمودند: «عَلَیْکُمْ بِالسَّفَرْجَلِ» بِه میل بکنید، استفاده بکنید، «فَإِنَّهُ یَجْلُو الْقَلْبَ» قلب را جلا می‌دهد. دیدید شیشه، آینه گاهی کدر می‌شود، قلب هم همین است رسوباتی گاهی می‌گیرد و به قلب را جلا می‌دهد و تیرگی‌های آن را برطرف می‌کند. «وَ یَذْهَبُ بِطَخَاءِ الصَّدْرِ» طخاء سنگینی سینه را می‌گویند که همان تیرگی باشد. دل و سینه‌ای که سنگین شده، تاریک شده، این به سنگینی‌اش را از بین می‌برد و سبک می‌شود. در روایت‌های دیگر «یُشَجِّعُ القَلبَ»[10] داریم، قلب را شجاعش می‌کند. آدم ترسو باید به میل بکند. قلبش شجاع می‌شود. «یُحَسِّنُ الوَلَدَ»[11] ولد او چهره‌اش زیبا می‌شود که این در آثار نطفه، آنجا گفته شده است. در یک حدیث دارد که «یُقَوِّی الْقَلْبَ»[12] قلب را تقویت می‌کند. یک حدیث دیگر دارد که «حَیَاةُ الْفُؤَادِ»[13] اصلاً قلب را، دل را زنده می‌کند. این به خیلی آثار و فواید دارد. باز منظور این‌ها نیست که یک کسی برود چند تا به بگیرد و یک مرتبه بخواهد بخورد نه، باید این را در برنامۀ غذایی خودش بگذارد. از طرف دیگر دانستن این روایت‌ها باعث می‌شود که شما وقتی میل می‌‌کنید با لذت بیشتری میل بکنید و این خیلی خوب است. همچنین شکر هم بیشتر به جا می‌آورید. بالاخره وقتی می‌فرماید: «فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ»[14] یکی‌اش همین است که انسان دقت کند و این آثار را بفهمد و از این آثار استفاده بکند، حمد خدا را بیشتر به جا آورد. در یک حدیث دیدم که امام صادق(علیه‌السلام) وقتی می‌خواستند سیب میل بکنند زود میل نمی‌کردند و سیب را یک مقدار بو می‌کردند. خود این بوکردن سیب اشتهای انسان را به خوردن آن تقویت می‌کند. آن‌وقت بیشتر میل دارد و اثر زیادتری روی جسم و روح انسان می‌گذارد. این یک آدابی است که باید دقت بکنیم. لذا برنامه‌هایی که الآن دارم این‌ها را...، روایت‌ها را می‌خوانم معنایش این نیست که انسان در خوردن زیاده‌روی بکند نه، اما ترک نکند و همچنین آن مواقعی که می‌خواهد استفاده کند بداند مثلاً برای قلبش بداند از میوه‌ها و یا از این خوراکی‌ها بتواند استفاده بکند.
6.گلابی
ششم، از چیزهایی که باز برای قلب مهم است گلابی است. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «کُلُوا الْکُمَّثْرَى» گلابی میل بکند. «فَإِنَّهُ یَجْلُو الْقَلْبَ وَ یُسَکِّنُ أَوْجَاعَ الْجَوْفِ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَى»[15] گلابی هم قلب را جلا می‌دهد و هم دردهای درون را به اذن خدا تسکین می‌دهد.
7.عسل
عسل را هم خیلی حدیث برای آن داریم. آیۀ قرآن فرموده است در آن شفا است. امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «الْعَسَلُ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ لَا دَاءَ فِیهِ» عسل دارویی برای تمام بیماری‌هاست. عسل برای هر بیماری مؤثر است؛ اما در خود عسل هیچ بیماری نیست. «یُقِلُّ الْبَلْغَمَ وَ یَجْلُو الْقَلْبَ»[16] می‌فرماید: هم بلغم را در بدن کم می‌کند و هم قلب را جلا می‌دهد و سیاهی‌ها و رسوباتش و این‌ها را برطرف می‌کند.
8.تلبین
در قدیم خوراکی را درست می‌کردند مرکب از شیر، عسل و سبوس. این سه تا را با هم مخلوط می‌کردند که به آن می‌گفتند تلبین. حالا در روایت دارد که امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «إِنَّ التَّلْبِینَ یَجْلُو قَلْبَ الْحَزِینِ» تلبین دل انسان غمناک را جلا می‌دهد. «کَمَا تَجْلُو الْأَصَابِعُ الْعَرَقَ مِنَ الْجَبِینِ»[17]؛ تلبین را حضرت با جبین اینجا کنار هم گذاشتند، خیلی زیباست. می‌فرمایند گاهی پیشانی عرق می‌کند ما با دستمان چه کار می‌کنیم؟ جمع می‌کنیم. می‌فرمایند این‌طوری این غذای مرکبی که اسمش تلبین است حزن قلب را این‌طوری چه کار می‌کند؟ می‌زداید.
9.عطر
و آخرین موردی که عرض بکنیم: «إِنَّ الرِّیحَ الطَّیِّبَةَ تَشُدُّ الْقَلْبَ» از چیزهایی که قلب برایش خیلی مفید است عطر است. همیشه سعی کنید همراهتان باشد. به خصوص هنگام نماز اما فواید زیادی هم دارد. از جمله در بحث قلب می‌فرماید قلب را محکم می‌کند. بوی عطر «إِنَّ الرِّیحَ الطَّیِّبَةَ تَشُدُّ الْقَلْبَ وَ تَزِیدُ فِی الْجِمَاعِ»[18] کسی که در باروری مشکل داشته باشد باز این عطر برای او مؤثر است. دیگر اینکه بوی خوش قلب را محکم می‌کند. در حدیث هم دارد که پیامبر پول زیادی برای عطر می‌دادند و عطر تهیه می‌کردند. من سابق یک جمله هم از یکی از علما دیدم اما من خودم حدیثش را ندیدم که می‌گفت غذای ملائکه، آن‌ها غذا نمی‌خورند، آن‌ها غذایشان بوی عطر است. از استشمام بوی عطر آن‌ها استفاده می‌کنند.
خب این‌ها نه تا چیز بود که ان شاء الله همیشه قلب سالم داشته باشید، خوب باشید و سعی بکنید خودتان را همیشه سالم نگه دارید. در این نکات که گفتم زیاده‌روی نکنید، کم روی هم نکنید؛ اما به موقعش استفاده بکنید. از چیزهای جدید هم که گاهی موادهای افزودنی هم به آن می‌زنند و مضر برای بدن هم هست اما طعم زیبایی دارد و بچه‌ها خیلی دوست دارند. بالاخره امروزه از این چیزها خیلی استفاده می‌کنند. انواع خوراکی‌هایی که هم قیافۀ قشنگی دارد هم طعم تند و تیزی دارد و بالاخره جوان‌پسند است و جوان‌ها هم همین‌طور، یک مقدار از این‌ها فاصله بگیرید؛ اما در حالی که جاذبۀ ظاهری دارد مضر برای بدن است و سعی کنید خودتان را عادت بدهید به همین امور طبیعی که پروردگار در جهان خلقت برایمان آفریده است.

«اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم»

جهت مشاهده متن و صوت دیگر جلسات بهداشت جسم اینجا را کلیک کنید.